موضوع: حمایت‌های کانون مدیریت دارایی‌های فکری از ثبت اختراع خارجی

 

بخش ۱: معرفی و کلیات

بخش ۲: ضرورت ثبت اختراع خارجی توسط مخترعان کشور

بخش ۳: موقعیت ایران در ثبت اختراع خارجی

بخش ۴: سیاست‌گذاری و برنامه‌ها کانون به منظور حمایت از ثبت اختراع خارجی

بخش ۵: فرآیند اجرایی و شرایط  بهره‌مندی از حمایت‌های کانون مدیریت دارایی‌های فکری

 

مدیر محترم کانون مدیریت دارایی‌های فکری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری

ضمن تشکر از مشارکت شما در تهیه بولتن داخلی پینوتک اداره کل سیاست‌گذاری فناوری و نوآوری معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه تهران ، لطفا با پاسخ به سوالات ذیل ما را درتهیه این بولتن خبری یاری دهید. 

1. لطفاً خودتان را معرفی کنید و بفرمایید چه مدت است که در حوزه ثبت اختراع فعالیت داشته‌اید؟

   امیرمحمود بخشایش دانش‌آموخته مقطع دکتری دانشگاه تهران و عضو هیأت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران هستم. از سال ۱۳۹۸ همکاری خود را با کانون مدیریت دارایی‌های فکری آغاز کردم. در ابتدا به عنوان مدیر برنامه پایش و رصد فناوران کانون فعالیت کردم و سپس به ترتیب در سمت‌های مدیر واحد دفاتر همکار، مدیر واحد ثبت اختراعات خارجی و معاون اجرایی کانون به ایفای نقش پرداختم. از بهمن‌ماه ۱۴۰۳ نیز با حکم معاون محترم علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، جناب آقای دکتر افشین، افتخار حضور در جایگاه مدیر کانون را دارم.

2. تعریف شما از ثبت اختراع و ثبت اختراع خارجی چیست و چه مزیتی نسبت به ثبت اختراع داخلی دارد؟

   اختراع راه‌حلی نوآورانه برای یک چالش فنی است که می‌تواند به صورت یک محصول، فرآیند یا کاربرد جدید ارائه شود و دارای سطح قابل توجهی از ابتکار بوده و قابلیت اجرا و تحقق عملی داشته باشد. این راه‌حل در صورت انطباق با قوانین ملی و معاهدات بین‌المللی، قابلیت ثبت به‌عنوان حق اختراع را خواهد داشت و بستری برای ارزش‌آفرینی و کاربرد عملی فراهم می‌کند. حق اختراع، حقی انحصاری و قانونی است که پس از ثبت رسمی اختراع و در قبال افشای عمومی جزئیات فنی، برای مدت معین و در قلمروی مشخص به صاحب آن اعطا می‌شود. این حق، اجازه بهره‌برداری انحصاری و منع دیگران از استفاده تجاری بدون رضایت مالک را فراهم ساخته و همچنین قابل انتقال یا اعطای مجوز بهره‌برداری به دیگران است. علاوه بر آن، حق اختراع می‌تواند مبنای ارزش‌گذاری، سرمایه‌گذاری و تعاملات اقتصادی قرار گیرد. فرآیند ثبت اختراع، روند قانونی است که طی آن به مالک، حق انحصاری بهره‌برداری از اختراع برای مدت معمولاً ۲۰ سال در یک کشور یا منطقه جغرافیایی مشخص و در قبال افشای کامل جزییات فنی اعطا می‌شود. اختراع باید دارای سه شرط اصلی جدید بودن (Novelty)، کاربرد صنعتی (Industrial Applicability) و گام ابتکاری (Inventive Step) باشد.

ثبت اختراع خارجی به معنای ثبت اختراع فناوران کشور در دفاتر ثبت اختراع معتبر خارج ایران است. مهم‌ترین دفاتر ثبت خارجی، موسوم بهIP5، شامل اتحادیه اروپا (EPO)، آمریکا (USPTO)، ژاپن (JPO)، کره جنوبی (KIPO) و چین (CNIPA) هستند. همچنین مسیر معاهده همکاری ثبت اختراع (PCT) وجود دارد که حق تقدم فناوری را تا ۳۰ ماه در ۱۵۸ کشور عضو حفظ می‌کند.

ثبت اختراع در خارج از کشور، یک ابزار کلیدی برای حفاظت مؤثر از حقوق مالکیت فکری، توسعه کسب‌وکار و بهره‌برداری اقتصادی از فناوری در سطح بین‌المللی است. این اقدام به فناور امکان می‌دهد از حقوق خود در بازارهای مهم دنیا محافظت کند و از مزایای متعددی برخوردار شود. اگر یک فناوری فقط در ایران ثبت شود، حمایت قانونی آن صرفاً محدود به داخل کشور خواهد بود و افرادی در سایر کشورها، مانند چین، می‌توانند بدون نگرانی اقدام به تولید یا تجاری‌سازی همان فناوری کنند. ثبت اختراع در کشورهای هدف (برای مثال اندونزی) مانع از کپی‌برداری یا استفاده غیرمجاز توسط اشخاص و شرکت‌های محلی شده و امکان پیگرد قانونی متخلفان را فراهم می‌کند. علاوه بر این، چنین اقدامی موانع حقوقی صادرات را رفع کرده، اطمینان و اعتماد شرکای خارجی برای سرمایه‌گذاری، انتقال فناوری و انعقاد قراردادهای تجاری را افزایش می‌دهد و زمینه همکاری‌های بین‌المللی و توسعه صادرات را آسان‌تر می‌سازد. همچنین، ثبت اختراع خارجی امکان صدور مجوز تولید یا فروش فناوری (لیسانس) را در کشورهای دیگر فراهم آورده و از این طریق فناور می‌تواند از درآمد حق امتیاز بهره‌مند شود. ثبت اختراع در دفاتر معتبر جهانی، اعتبار و جایگاه علمی و صنعتی فناور را ارتقاء داده و نقطه قوتی در مذاکرات با سرمایه‌گذاران، شرکت‌های بین‌المللی و حضور در رویدادهای تخصصی جهانی ایجاد می‌کند. در نهایت، با حفاظت گسترده‌تر از اختراع، فناور می‌تواند با اطمینان بیش‌تری محصولات خود را وارد بازارهای خارجی کند و ریسک رقابت ناعادلانه را به حداقل برساند.

3. مخترعین و فناوران دانشگاهی چگونه می توانند از حمایت‌های کانون استفاده کنند؟

   سازوکار ثبت اختراعات خارجی از سال ۱۳۸۸ با حمایت رییس وقت ستاد ویژه توسعه فناوری نانو پایه‌گذاری شد. از سال ۱۳۹۴ این فعالیت‌ها با تأسیس کانون پتنت ایران زیرمجموعه معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری به صورت تخصصی ادامه یافت. تمامی فرآیندهای مرتبط، با تکیه بر دانش فنی بومی و مطابق با استانداردهای جهانی اجرا شده است.

در سال ۱۴۰۲ با تغییرات صورت ‌گرفته در ساختار مدیریتی، نام این کانون به «کانون مدیریت دارایی‌های فکری» تغییر کرد و رویکرد آن بیشتر به سوی فعالیت‌های ترویجی و برگزاری رویدادهای حوزه مالکیت فکری رفت. در سال جاری، با نگاه ویژه معاون علمی،فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری ، برنامه‌های حمایتی این کانون با بسته‌های متنوع از سر گرفته شده و ارائه خدمات به شرکت‌ها، هسته‌های فناور و اعضای هیأت علمی در جریان است. رویکرد اصلی کانون، حمایت از ثبت اختراع فناوری‌های بدیع، دارای ارزش اقتصادی و قابلیت تجاری‌سازی است.

حمایت‌های کانون در قالب پشتیبانی مالی و اجرایی برای ثبت اختراعات از طریق معاهده PCT و همچنین ثبت در کشورهای هدف مانند اتحادیه اروپا، آمریکا، کانادا، چین، ژاپن، اندونزی، هند و سایر کشورها ارائه می‌شود. خدمات تخصصی کانون شامل ارزیابی نوآوری، نگارش فنی متن اختراع، انجام فرآیندهای اجرایی ثبت، تعاملات با وکلای خارجی و پاسخ‌گویی به ادارات ثبت از طریق کارگزاران رسمی این کانون در جریان است.

همچنین کانون با برگزاری کارگاه‌های آموزشی عمومی و تخصصی، توانمندسازی شرکت‌های کارگزاری در حوزه ثبت اختراعات خارجی، راه‌اندازی دفاتر همکار در دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری، ارائه مشاوره تخصصی به نوآوران و تحلیل پتنت جهت شناسایی روندها، رقبا و فرصت‌های بازار در حوزه نوآوری؛ خدمات ارائه می‌دهد. افزون بر این، برنامه پایش نیز به منظور شناسایی مستمر فناوری‌های قابل ثبت دانشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و هسته‌های فناور منتخب در حال اجرا است.

متقاضیان محترم می‌توانند جهت دریافت حمایت‌ها و خدمات تخصصی کانون مدیریت دارایی‌های فکری، از طریق وب‌سایت https://ipmc.isti.ir نسبت به ثبت درخواست خود اقدام نمایند.

4. فرآیند  اجرایی و شرایط بهره ‌مندی متقاضیان از حمایت‌های کانون به چه صورت است؟

      در خصوص ثبت اختراع خارجی ابتدا بایستی درخواست مطابق شیوه نامه مربوطه که در سایت کانون در دسترس است، ارسال شود. فرم‌ها و مستندات ارسال شده توسط متقاضی مورد بررسی ارزیابی فنی-حقوقی قرار می‌گیرد. در صورت احراز شرایط اختراع‌پذیری، درخواست از لحاظ ارزش اقتصادی و بر اساس معیارهایی از جمله حجم بالقوه و بالفعل بازار، میزان نیاز به محصول، میزان منفعت (pain or gain) و ارزش پیشنهادی محصول نسبت به رقبا مورد بررسی قرار می‌گیرد. در صورت تایید قابلیت اختراع‌پذیری و ارزش اقتصادی، با حمایت کانون، تقاضانامه از طریق کارگزاران رسمی این کانون تحت معاهده PCT ثبت می‌شود. تمامی هزینه های مربوط به ثبت PCT شامل هزینه‌های نگارش متن اختراع (شرح اختراع، ادعاها، چکیده، نقشه‌ها و غیره)، هزینه‌های اداری تشکیل پرونده، هزینه جستجو و هزینه خدمات کارگزار در قالب تسهیلات مشروط با دوره تنفس وام 24 ماه و کارمزد 4 درصد پرداخت می شود. این تسهیلات به صورت مشروط است و در صورتی که در مدت زمان تنفس، متقاضی بتواند تقاضانامه خود را تجاری کند و به مرحله محصول قابل عرضه به مشتری برساند، این وام بلاعوض خواهد شد که در این مرحله نیاز به ارزیابی تجاری فناوری و مستندات مربوطه است. ارزیابی تجاری اختراع با در نظر گرفتن شاخص‌هایی نظیر نیاز بازار، شناخت مشتری، سطح بلوغ فناوری (TRL)، سطح آمادگی تجاری (CRL) زیرساخت‌های تولید و زنجیره تأمین، ساختار و توانمندی‌های اجرایی، بازاریابی و فروش انجام می‌شود. برای تقاضانامه‌هایی که تجاری شده اند، حمایت از ثبت اختراع در فاز ملی کشورهای خارجی را نیز خواهیم داشت. بر حسب برنامه تجاری ارائه شده توسط فناور و ارزیابی تجاری صورت گرفته توسط کانون، کشور هدف تعیین و با حمایت 90 درصدی به صورت بلاعوض ثبت می شود. حمایت از ثبت اختراع در کشورهای خارجی دوم و سوم نیز براساس درخواست متقاضی با ارائه مستندات تجاری‌سازی محصول در کشورهای هدف، پس از بررسی و تأیید کانون انجام می‌شود. میزان حمایت در کشورهای دوم و سوم به ترتیب به میزان 50 و 20 درصد و به صورت بلاعوض است.

5. رایج‌ترین اشتباهاتی که مخترعان در این زمینه مرتکب می‌شوند چیست؟

   یکی از چالش‌های اصلی مخترعان و فناوران، برداشت نادرست از مفهوم اختراع‌پذیری است. بسیاری تصور می‌کنند که صرفاً جدید بودن یک فناوری برای تأیید اختراع کافی است، در حالی که طبق قوانین بین المللی، اختراع‌پذیری مستلزم تحقق همزمان سه شرط نوآوری، گام ابتکاری و کاربرد صنعتی است. نکته کلیدی آن است که اغلب اختلافات داوری یا رد اختراعات در دفاتر ثبت معتبر، ناشی از ضعف یا فقدان گام ابتکاری (Inventive Step) است و بسیاری از پرونده‌ها به همین دلیل موفق به گرنت و اخذ گواهی ثبت نمی‌شوند.

اشتباه رایج دیگر، افشای عمومی اطلاعات اختراع پیش از طی مراحل حفاظت است. انتشار اطلاعات در قالب مقاله، ارائه در نمایشگاه یا هر نوع افشای دیگر پیش از ثبت تقاضانامه می‌تواند شرط جدید بودن را از بین ببرد و منجر به از دست رفتن قابلیت ثبت اختراع شود. ضروری است مخترعان از ابزارهایی نظیر ثبت موقت (Provisional)، مهلت‌های قانونی ارفاقی Grace period)) و غیره برای حفظ حقوق خود بهره گیرند.

برخی فناوران، ثبت اختراع خارجی را معادل ثبت جهانی می‌دانند، در حالی که حقوق اختراع همواره محدود به قلمرو جغرافیایی کشوری است که اختراع در آن ثبت شده است. بنابراین، برای برخورداری از حفاظت جهانی، لازم است در هر یک از کشورهای هدف یا از طریق مسیرهای بین‌المللی اقدام به ثبت شود. به عنوان مثال، ثبت اختراع در اندونزی صرفاً حمایت قانونی در قلمرو این کشور را فراهم می‌کند، یا ثبت از طریق اداره ثبت اختراع اتحادیه اروپا فقط در کشورهای عضو این اتحادیه معتبر است.

بسیاری از اظهارنامه‌های اختراع به دلیل عدم رعایت استانداردهای نگارش پتنت، توصیف ناکافی یا ابهام در بخش ادعاها رد می‌شوند. توصیه می‌شود که فناوران صرفاً با شرکت‌های کارگزاری مجرب و تایید شده در این مسیر همکاری نمایند تا از اتلاف زمان و منابع جلوگیری شود.

برخی مخترعان، تنها به ثبت داخلی اکتفا می‌کنند و فرصت ثبت خارجی را، خصوصاً در بازارهایی با قابلیت تجاری‌سازی مناسب، از دست می‌دهند. باید توجه داشت که طبق قوانین بین‌المللی، حداکثر تا ۱۲ ماه پس از ثبت اظهارنامه داخلی فرصت دارند نسبت به ثبت در سایر کشورها اقدام نمایند.

اشتباه رایج دیگر آن است که برخی فناوران صرفاً با هدف افزایش اعتبار، قصد ثبت اختراع دارند، بدون آنکه برنامه مشخصی برای بهره‌برداری، انتقال فناوری یا جذب سرمایه داشته باشند. این رویکرد، که منجر به تجاری‌سازی اختراع نمی‌شود، با هدف اصلی ثبت اختراع، که به نوعی قدم اول تجاری‌سازی است، در تناقض است. لذا، این‌گونه اختراعات در حال حاضر مورد حمایت کانون قرار نمی‌گیرند.

برخی از فناوران نیز از ظرفیت‌های معاهده PCT استفاده نمی‌کنند. این معاهده به مدت 2.5 سال به فناور فرصت می‌دهد تا بدون نیاز به ثبت همزمان در کشورهای مختلف، فرصت ارزیابی بازار و برنامه‌ریزی راهبردی داشته باشد. همچنین بجای پرداخت چندباره هزینه و ارائه اظهارنامه جداگانه به زبان و فرمت هر کشور، ثبت PCT با یک اظهارنامه و پرداخت واحد، روند را ساده‌تر می‌کند. این رویه به فناور اجازه می‌دهد مدت بیشتری فناوری خود را محرمانه نگه دارد و ابعاد حقوقی، تجاری و سرمایه‌گذاری آن را ارزیابی کند. اعلام ثبت درPCT، یک سیگنال مثبت به سرمایه‌گذاران و شرکت‌های خارجی است که نشان‌دهنده جدیت فناور و قابلیت گسترش بازار فناوری است. همچنین فرصت انطباق و تکمیل فناوری پیش از ثبت نهایی در کشورهای هدف را ایجاد می‌کند.